Kun je de hoogte van het grondwater zo instellen dat de natuur aan zijn trekken komt én melkveehouders zo weinig mogelijk hoeven te beregenen? In de Deurnsche Peel zijn agrarische ondernemers, het waterschap en partners bezig met een bijzonder experiment.
Vroeger was heel Nederland zo ingericht dat elke regendruppel zo snel mogelijk in de Noordzee belandde. Vandaar al onze sloten en slootjes. Anno 2023 ligt dat anders, vertelt Sanne Huisman van waterschap Aa en Maas: “Tegenwoordig willen we die regendruppel vasthouden in de grond, want daar profiteert zowel de natuur als de landbouw van.” In een bijzonder natuurgebied als de Deurnsche Peel is dat vasthouden een uitdaging, zeker nu we door klimaatverandering steeds langere perioden van droogte meemaken.
Tegelijkertijd speelt er nog iets anders: de melkveehouders rondom dit gebied willen hun grond graag nat houden, want het gras dat daar groeit is cruciaal voor de koeien en dus voor de bedrijfsvoering. “Dus ook de landbouw profiteert van het vasthouden van water”, zegt Sanne Huisman.
Slimme manier
Is er nu een slimme manier te bedenken om de grondwaterstand zo te regelen dat de natuur aan zijn trekken komt én de melkveehouders zo weinig mogelijk grondwater hoeven te gebruiken om te beregenen? Om op die vraag het antwoord te zoeken, werd vijf jaar geleden Werkgroep Leegveld opgericht met allerlei betrokkenen: van omwonenden en het waterschap tot natuurbeheerders en agrariërs.
Het initiatief kwam van melkveehouders John Verhoeven uit Liessel en Arjan Manders uit Deurne. “Wij zijn op zoek naar verantwoorde manieren om te kunnen blijven boeren in dit gebied”, vat John de doelstelling samen. Arjan legt uit: “Als wij niet meer zouden mogen beregenen, zijn we overgeleverd aan de weergoden. Bovendien komt er in de toekomst wellicht een verbod op gewasbeschermingsmiddelen én op drainage. Dan houdt het voor ons op. Zover willen wij het natuurlijk niet laten komen. We zijn dan ook blij met de werkgroep.”
Pilot
Het resultaat van de beraadslagingen is dat vorig jaar een pilot is gestart met de naam ‘Regelbare drainage en infiltratie’, of in gewoon Nederlands: grip krijgen op de afvoer (drainage) en invoer (infiltratie) van water. Het idee is volgens de werkgroep eigenlijk heel eenvoudig: verhoog de grondwaterstand in de zogeheten attentiezone van 500 meter ronde de Deurnsche Peel, want dan hoeven de agrariërs minder te beregenen en behoudt ook het Natura 2000-gebied genoeg water.
Maar hoe doe je dat, de grondwaterstand verhogen? Het idee van de werkgroep was om op de percelen van Verhoeven en Manders water in te voeren vanuit de Maas, via het Kanaal van Deurne en de Helenavaart. “Op onze percelen hebben we sloten gedempt en is er een water in-en uitlaatsysteem geplaatst. Door dat systeem te bedienen, kunnen we de grondwaterstand regelen.” John Verhoeven pakt zijn mobieltje en opent een app: “Kijk, hiermee kan ik heel eenvoudig de schuifjes bedienen om water in en uit te laten.”
Limburgse kant
Ook aan de Limburgse kant van de Peel wordt onderzocht hoe er voldoende water voor gewassen beschikbaar kan komen zonder dat er beregend hoeft te worden. In een deel van het landbouwgebied ten oosten van de Mariapeel bereidt Waterschap Limburg de pilot Sub-irrigatie voor. Deze maakt deel uit van de pilot Beekdal-brede aanpak van de Groote Molenbeek.
Strikte afspraken
Daarbij is hij wel aan strikte afspraken gebonden, die in nauwe samenspraak met het waterschap tot stand zijn gekomen. Sanne Huisman: “Eerst hebben we met boringen bepaald dat het grondwaterpeil in de attentiezone vóór aanleg van het systeem zomers tot een diepte van 120 centimeter kon zakken. Het doel tijdens de pilot is een diepte van minimaal 70 centimeter onder maaiveld, waarbij wordt gestreefd naar 40 centimeter onder maaiveld. De stijging van 50 centimeter betekent dat 30.000 kuub water in de 18 hectare grond worden vastgehouden, zodat het niet wordt afgevoerd naar de Noordzee en dus beschikbaar is voor het gras.”
De eerste resultaten van de pilot zijn veelbelovend, vertelt Arjan Manders enthousiast: “In 2022 hoefden wij allebei niet te beregenen. En in 2023 heeft John ook nog niet beregend en ik slechts één keer. En dat was niet eens om het gras vocht te geven, maar omdat de meststoffen een plens water nodig hadden.” Toch leren ze nog elke dag, vertellen de melkveehouders. Hoe kies je bijvoorbeeld het juist maaimoment als de grond goed gevuld is met regenwater? “Is de grond te nat, dan rijden we er sporen in”, zegt John Verhoeven. “Dat is vorig jaar bijvoorbeeld gebeurd.” Arjan Manders voegt toe: “We moeten dus ontdekken hoeveel tijd vóór het maaien we moeten beginnen met het verlagen van de grondwaterstand, zodat we er met de maaimachine op kunnen zonder sporen te maken.”
Stabiel waterpeil
Al met al zijn de twee agrariërs blij met de nieuwe aanpak. “Het fijne van dit systeem is dat we in natte perioden water kunnen uitlaten en in droge perioden water invoeren”, vertelt John Verhoeven. “We kunnen dus sturen op een stabiel waterpeil en dat is perfect.” Een bijkomend voordeel is dat de grondwaterstanden in de Deurnsche Peel en het attentiegebied ongeveer gelijk kunnen blijven. Verhoeven legt uit: “Als onze grondwaterstand lager zou zijn dan die in het Natura 2000-gebied, dan zou daar water wegstromen.” Manders: “Een gelijke grondwaterhoogte is gunstig voor ons én voor de Deurnsche Peel, want het veenmosplantje is gebaat bij stabiliteit. Variëren met de grondwaterstand is er juist slecht voor.”
Naast de veelbelovende resultaten zijn er ook aandachtspunten. Zo is er een forse hoeveelheid Maaswater nodig om de grondwaterstand op het gewenste peil te houden. “Als wij te veel water uit de Maas zouden halen, dan zou de rest van het gebied te weinig water krijgen”, zegt Arjan Manders. “Dat is natuurlijk niet de bedoeling.”
Een ander risico schuilt in de prijs van een volledig op afstand bestuurbaar systeem. Die prijs is zo’n 12.000 euro per hectare, afhankelijk van benodigd grondwerk en bodemomstandigheden. Als dat straks te duur blijkt te zijn voor de teelt van gras, bestaat het risico dat het gebied meer intensieve akkerbouwteelten aantrekt, zoals sla, lelies en coniferen, die per definitie veel water nodig hebben.
‘Supergoede samenwerking’
De twee melkveehouders en het waterschap zijn dan ook blij met de samenwerking tussen alle werkgroepleden. Sanne Huisman: “Het systeem lijkt goed te werken en ook de samenwerking met de boeren verloopt supergoed.’ Ook John Verhoeven is positief over het initiatief: “Het waterschap wil meedenken en in oplossingen denken.”
Arjan Manders: “Uiteraard zitten ook Werkgroep Behoud De Peel en de natuur beherende organisaties aan tafel. Wij hebben goede hoop dat ook zij willen blijven inzetten op het combineren van natuurdoelen en agrarische doelen.” John: “Wij willen met de pilot zoveel mogelijk data verzamelen en als het een succes is, kunnen wellicht ook andere melkveehouders in de attentiezone het invoeren.” De ontwikkelingen rondom de pilot in de Deurnsche Peel zijn te volgen via winnovatie.nl.
Zelf aan de slag?
Niet alleen waterschappen en agrariërs streven naar voldoende water. Dat geldt ook voor gemeenten én steeds vaker voor particulieren en bedrijven. De pilot ‘Regelbare drainage en infiltratie’ is slechts een van de manieren waarop regenwater wordt vastgehouden. Andere agrariërs kunnen daarmee ook al zelf aan de slag – en daar is geen duur of ingewikkeld systeem voor nodig. Denk bijvoorbeeld aan het telen van minder water vragende gewassen en (tijdelijke) wateropvang. Maar ook aan verbetering van de bodem en het bodemleven. Een rijke bodem vol leven werkt namelijk als een spons.
Sanne Huisman noemt nog enkele voorbeelden: “Het plaatsen van extra stuwen, zodat je meer water kunt vasthouden. En veel percelen worden gedraineerd met behulp van drainagebuizen in de grond, ofwel buizen met gaatjes erin. Al het water dat zich boven die buizen bevindt, wordt dus afgevoerd. Met verstelbare uitvoerbuisjes kun je dat niveau verhogen, zodat je meer water in je perceel vasthoudt.”
Ook kun je je sloten dempen of minder diep maken, zodat ze een minder drainerende werking hebben en er dus meer water beschikbaar blijft op je perceel. Het waterschap gaat dit stimuleren door een speciale regeling. Een belangrijk kenmerk is dat als het dempen van een sloot niet het gewenste effect blijkt te hebben, de maatregel weer kan worden teruggedraaid.
Tot slot hoopt het waterschap dat agrariërs met ideeën komen waar het waterschap nog niet aan heeft gedacht en waar de agrariërs financiële ondersteuning bij nodig hebben. “We zijn altijd bereid om te komen praten”, geeft het waterschap aan.
Foto’s: Gebiedsgerichte Aanpak Vitale Peel
