Met de brand die zondagochtend rond 08.15 uur uitbrak in Helenaveen is een zeldzame monumentale turfstrooiselfabriek verloren gegaan. Het pand aan de Rector Nuijtsstraat stamt grotendeels uit 1881 en werd gebouwd door de Maatschappij Helenaveen. De uitslaande brand is ontstaan in één van de loodsen en woedde urenlang.
Rond 12.00 uur heeft de brandweer gemeld dat het vuur onder controle is en is er gestart met nablussen. Er is één gedeelte van het gebouwencomplex dat kon worden gered van het vuur “Andere bouwdelen zijn ernstig door de brand beschadigd en worden nog onderzocht op stabiliteit en dus op de mogelijkheid van instortingsgevaar”, aldus de brandweer.
Door de brand ontstond veel rook die tot in de verre omgeving was te zien. In verband hiermee werd rond 10.10 uur een NL-Alert verzonden met de oproep aan omwonenden om uit de rook te blijven, ramen en deuren te sluiten en de ventilatie in huis uit te zetten.
Rijksmonument
De voormalige turfstrooiselfabriek wordt door historici gezien als een gebouw van groot belang. Het rijksmonument heeft volgens experts zowel cultuur- als architectuurhistorische waarde. Het pand gaf een beeld van de sociaaleconomische ontwikkeling van de ontginning van het Peelgebied en de nederzetting Helenaveen.
Het oudste gedeelte van de voormalige turfstrooiselfabriek met de aangebouwde dienstwoningen werd rond 1881 gebouwd aan de noordelijke zijde van een zijvaart van de Helenavaart. Het bedrijf was toen al uitgerust met stoommachines en een elektriciteitsgenerator voor de verlichting.
Daarnaast kregen alleen de directeurswoning ‘Villa Gena’ aan de Geldersestraat en hoogstwaarschijnlijk de katholieke kerk in het dorp stroom van de fabriek. De rest van het dorp kreeg pas in 1939 elektriciteit: in dat jaar werd Helenaveen aangesloten op het gemeentelijk elektriciteitsnet van het G.E.B.
Londen en Parijs
De turf werd naar de fabriek aangevoerd met aken en schepen via de Fabriekswijk: het zijkanaal van de Helenavaart. Via een lopende band onder een overkapping werd de turf getransporteerd naar de machines in de fabriek. Daar werd de turf vermalen en in pakken geperst.
Maatschappij Helenaveen exporteerde het sterk absorberende strooisel naar vele landen in Europa. Het verving onder andere het stro in de tram-paardenstallen van Londen en Parijs en werd ook gebruikt in zogenaamde turfstof-closets.
Het pand werd op 7 juni 1884 ook al eens door getroffen door een brand. Hierbij werd voor 4000 gulden schade toegebracht aan gebouwen, voor 8000 gulden aan machines en 2000 gulden aan roerende goederen. Het gebouw en de machines waren verzekerd. De oorzaak van de brand bleef onbekend.
In 1912 werd de fabriek stilgelegd omdat de productie niet lonend meer was. Maatschappij Helenaveen vestigde er een timmerwerkplaats en maakte er een inrichting voor het verduurzamen van hout. Na lange tijd van leegstand werd het gebouw in het begin van de jaren 70 verhuurd aan een autospuiterij en uitdeukerij.
Foto’s: Harrie Grijseels
