Elk voorjaar laait de discussie op over het gebruik van glyfosaat als de weilanden in de buitengebieden weer de opvallende geeloranje kleur krijgen. Ook rondom Deurne zijn er op dit moment verschillende akkers die bespoten zijn met de onkruidverdelger en daardoor de kenmerkende kleur hebben gekregen.

Boeren die hun akkers voorbereiden op het groeiseizoen, beginnen in april met het doodspuiten van de gewassen die er nog staan. Het glyfosaat wordt niet alleen gebruikt om onkruid te bestrijden, maar bijvoorbeeld ook om graslanden dood te spuiten zodat ze makkelijker bewerkt kunnen worden. Ook wordt het ingezet om granen die nog groen zijn, sneller te laten rijpen.

Maatschappelijke druk
LTO Nederland zegt dat hoewel het middel veilig kan worden toegepast, de maatschappelijke druk om het gebruik van glyfosaat terug te dringen, steeds groter wordt. Toch kunnen boeren eigenlijk niet zonder het middel omdat ze ‘schoon willen beginnen’. “Ik zou echt niet weten wat ik zonder dit spul zou moeten”, zegt een akkerbouwer deze week in een interview met NRC Handelsblad.

Niet zo onschuldig
Tegenstanders van het middel, zoals milieu- en natuurbeschermende organisaties vinden het onbegrijpelijk dat glyfosaat nog steeds gebruikt wordt. “Het vervuilt het grondwater en is helemaal niet zo onschuldig als producenten ons graag doen geloven. Drinkwaterbedrijven moeten de drinkwaterwinning regelmatig staken omdat de maximale concentraties van glyfosaat worden overschreden”, zegt Greenpeace.

Kanker en Parkinson
De stof is omstreden: het zou de kans op kanker en Parkinson verhogen. Maar volgens toelatingsautoriteit Ctgb zijn veel van dit soort beweringen onjuist. In 2015 bestempelde het Internationaal Agentschap voor Kankeronderzoek (IARC) van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) glyfosaat als ‘waarschijnlijk kankerverwekkend’.

Goedgekeurd
Toch is de stof door de Europese en nationale toelatingsautoriteiten goedgekeurd voor gebruik, zowel in de land- en tuinbouw als particulier. Dat klopt volgens Greenpeace maar gedeeltelijk: “De regering heeft eind maart 2016 een verbod ingesteld op het professioneel spuiten op de stoep. Dat is een goede eerste stap. Maar het gif kan nog gewoon worden gespoten op plekken waar kinderen spelen en huisdieren rondlopen.”

Uit de schappen
Glyfosaat is voor consumenten nog gewoon te koop in tuincentra en doe-het-zelf-zaken onder de naam Roundup en is in de jaren 70 ontwikkeld door het Amerikaanse bedrijf Monsanto. Tegenwoordig zijn er ook andere producenten die glyfosaat maken. Een aantal winkelketens zoals Coop, Etos, Hornbach, Intratuin, Jumbo, Plus, Praxis, Gamma en Karwei haalde Roundup na aandringen van Greenpeace uit de schappen.

Verlenging goedkeuring
De Europese commissie liet glyfosaat in december 2017 voor een beperkte periode van vijf jaar toe, en niet voor de gebruikelijke periode van tien jaar. De stof moest daarom uiterlijk in december 2022 opnieuw zijn beoordeeld, maar vanwege het heel uitgebreide beoordelingsdossier heeft de EU de goedkeuring toen voor een jaar verlengd. De EU moet nu voor 15 december van dit jaar definitief over de goedkeuring van de stof beslissen.

Veilig
Dat het middel is goedgekeurd, is voor veel boeren ook de reden waarom ze het nog steeds gebruiken. LTO Nederland vindt dat boeren en tuinders erop moeten kunnen vertrouwen dat wanneer de middelen die zij gebruiken goedgekeurd zijn, ze niet schadelijk zijn voor de omgeving. “Instituten als de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) en het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) zijn daarvoor verantwoordelijk. Volgens de laatste inzichten van deze instanties, is het gebruik volgens de voorschriften veilig voor mens, dier en milieu”, zegt LTO Nederland.

Gevaar voedselzekerheid
Het spuiten met glyfosaat is niet alleen een effectieve manier om eens in de zoveel jaar onkruid mee te bestrijden, maar het heeft ook het voordeel dat in de jaren daarna minder grondbewerking nodig is en dat is weer gunstig voor de bodem. Een plotseling verbod zou zelfs de voedselzekerheid in gevaar kunnen brengen, menen voorstanders.

Alternatieven
Toch maakte landbouwminister Piet Adema onlangs in een brief aan de Tweede Kamer bekend dat hij het verbod op gebruik van het middel uiterlijk 1 januari 2025 in wil laten gaan in ons land. Het wordt dan verplicht om alternatieven te gebruiken voor het doodspuiten van grasland, groenbemesters en vanggewassen met glyfosaat. Hij nodigt de melkveehouderij-, akkerbouw- en bloembollensector uit om mee te denken en zelf met initiatieven te komen. Ze krijgen hiervoor de tijd tot 1 juli van dit jaar.

Verduurzaming
Die alternatieven worden volgens LTO door de agrarische sector al serieus onderzocht. Niet in de laatste plaats omdat de verkleuring van akkers regelmatig leidt tot kritiek vanuit de maatschappij. “Boeren en tuinders zijn daarvoor niet blind en werken samen aan alternatieve methoden om het gewas onder te werken”, zegt LTO Nederland. “Om de sector hierbij te ondersteunen, voert LTO samen met partners zoals de loonwerkbranche een  landelijke aanpak glyfosaat uit. Boeren, tuinders en loonwerkers worden gestimuleerd om zelf met deze alternatieven aan de slag te gaan en hierover onderling hun ervaringen uit te wisselen.” Doel hiervan is volgens LTO de vermindering van de afhankelijkheid van glyfosaat en verdere verduurzaming van de teelt van grasland, groenbemesters en vanggewassen.

‘Krediet niet verspelen’
Maar diezelfde organisatie adviseerde boeren een paar weken geleden nog wel om de nogal opvallende geeloranje velden snel om te ploegen. In een mailing meldde LTO: “Laten we als landbouw zorgen dat we ons krediet niet verspelen.” In dezelfde email werd aan de andere kant ook tegelijkertijd opgeroepen om terughoudend te zijn met het gebruik van glyfosaat: “Indien u er wel voor kiest om groenbemester dood te spuiten, werk het gewas dan zo snel mogelijk in. Dit kan, afhankelijk van de temperatuur, al vanaf een week.”

Melkveehouders
Dat er best boeren zijn die graag overgaan op een alternatief voor glyfosaat bleek uit een recente enquête onder melkveehouders. Van de in totaal 713 deelnemers aan het onderzoek, liet 39 procent weten dat ze een gewas dat ze willen onderwerken het liefst mechanisch aanpakken zonder gebruik te maken van glyfosaat. Ruim een kwart van de boeren (28 procent) ploegt hun perceel tijdig om omdat het beter voor het imago van de landbouw is en het effect van hete glyfosaat hetzelfde is. Eén van de boeren reageerde met: “Het weer is ook echt prima nu om te ploegen.”

‘Niets te verbergen’
Bijna 1 op de 5 boeren (19 procent) bleek bij de enquête geen aanleiding te zien om een met glyfosaat behandeld perceel snel onder te ploegen. “Waarom zou ik dat doen? Glyfosaat is een wettelijk toegestaan middel. Ik heb niets te verbergen”, werd als argument genoemd. Maar een kleine groep van 9 procent ploegt het perceel tijdig onder omdat ze geen zin hebben in een discussie over geeloranje velden met mensen die langs hun bedrijf komen.

Subsidieregeling
Volgens LTO Nederland is er onder de boeren genoeg bereidheid om te zoeken naar alternatieven, ook al is het middel op dit moment nog gewoon toegestaan. Een subsidieregeling die de ontwikkeling van alternatieven voor glyfosaat stimuleert, zou daarbij kunnen helpen. Landbouwminister Adema wil daar deze zomer nog de mogelijkheden voor onderzoeken. Daarnaast wil hij snel in beeld brengen voor welke situaties er nog geen praktijkrijpe alternatieven zijn. Dat is een belangrijk punt in de afweging om glyfosaat te verbieden; er moeten wel voldoende alternatieven zijn die in verschillende praktijksituaties kunnen worden gebruikt.

Foto’s: Actiegroep (G)een Frisse Toekomst (GFT)