Tijdens de presentatie van het boek ‘Voorbij het wantrouwen’ van Zembla-journalist Ton van der Ham heeft Anita Maassen van de Deurnese actiegroep (G)een Frisse Toekomst (GFT) afgelopen woensdag in Nieuwspoort in Den Haag het eerste exemplaar ontvangen.

De journalist en auteur van het boek over de relatie tussen pers en voorlichters, verbleef begin vorig jaar vier maanden met een team in de regio Deurne voor de opnamen van de driedelige tv-documentaire Stank en Strijd waarbij hij ook aanliep tegen bange en wantrouwige woordvoerders.

Spanning
Maassen maakte tijdens de interviews die onderzoeksjournalist Van der Ham deed in onze gemeente van dichtbij mee hoeveel spanning er ontstaat tussen de verschillende partijen. “Als burger ben je afhankelijk van wat journalisten en woordvoerders je voorschotelen. Goede onderzoeksjournalisten spitten dieper maar door het wantrouwen van woordvoerders kunnen zij ook vaak geen volledig beeld laten zien”, legt Anita Maassen uit.

Felheid, frustratie en wantrouwen
Ook als ze woensdag bij de presentatie van ‘Voorbij het wantrouwen’ is, merkt ze dat er een geladen sfeer hangt: “Ik had de eer het eerste exemplaar van het boek te mogen ontvangen. Voorafgaand vond er een debat plaats tussen journalisten en woordvoerders. De spanning was in de zaal voelbaar!” Dat ontging ook Ton van der Ham niet: “Ik merk dat er toch nog best veel felheid in de zaal zit. Er is veel frustratie en wantrouwen, dus volgens mij is het boekje best relevant.”

Openhartig
Van der Ham deed in 2021 als Journalist Fellow bij het Reuters Institute for the Study of Journalism in Oxford onderzoek naar de gespannen relatie tussen journalisten en woordvoerders. Hiervoor ging hij in gesprek met acht (voormalig) woordvoerders en PR-adviseurs van verschillende ministeries, de Rijksvoorlichtingsdienst, PR- en communicatiebureaus, UMC Utrecht en Rabobank. Zij vertellen in de bundel openhartig over de soms zeer gespannen relatie met de media in het algemeen maar ook die met Ton van der Ham zelf.

Strafblad
Pas onlangs werd de aantekening in het strafblad van de onderzoeksjournalist verwijderd die hij in 2018 kreeg toen hij opnamen maakt in het UMC in Utrecht bij een openbare lezing over patiëntveiligheid. Hij werd uiteindelijk gearresteerd op grond van ‘lokaalvredebreuk’, zoals de beveiligers aangaven die Van der Ham overdroegen aan de politie. Hierdoor zat de onderzoeksjournalist zo’n zes uur in een politiecel. Het Openbaar Ministerie heeft na de zaak opnieuw te hebben onderzocht, geconcludeerd dat dit onterecht was. De aanhouding was volgens het OM gebaseerd op een ‘dwaling’ en Van der Ham had niet mogen worden aangemerkt als verdachte.

Bedreigende situatie
Zover kwam het niet tijdens de opnamen die hij vorig jaar in Deurne maakte over stankoverlast door onder meer intensieve veehouderij en bepaalde industrie. Toch stuitte hij bij het maken van de Zembla-documentaire in onze gemeente ook op weerstand van woordvoerders. Nadat Van der Ham in Deurne samen met een deskundige in een bedreigende situatie terechtkomt waarbij een medewerker van Attero met een shovel vlak langs hen afrijdt, vraagt hij om een reactie bij de woordvoerder van het bedrijf. Hij wordt daarbij niet mondeling te woord gestaan omdat het bedrijf met Zembla alleen schriftelijk wil communiceren.

Afvalbedrijf Attero wil alleen schriftelijk reageren. Dit gebeurt er als we staan te filmen:#Zembla #stankoverlast pic.twitter.com/SRg8xegzqn

— ZEMBLA (@ZEMBLA) October 6, 2022

’Traumatische ervaring’
De woordvoerder van compostfabriek Attero zegt het gedrag van hun medewerker niet te zien als agressief of onveilig en benadrukt in zijn reactie dat juist Van der Ham en de deskundige zorgen voor mogelijk gevaarlijke situaties omdat ze staan te filmen op de weg. Dezelfde woordvoerder van Attero wilde eerder ook al niet meewerken aan de uitzending. “Omdat hij slechte ervaringen had met een collega van een ander tv-programma”, vertelt Van der Ham. “Dat ging over mijn collega Teun van de Keuken van een heel ander programma. Die had hem drie keer dezelfde vraag gesteld. De woordvoerder noemde dat een ’traumatische ervaring’. Dan is misschien de functie van woordvoerder niet helemaal de juiste plek. Alsof iemand die bang is voor honden in een kennel gaat werken.”

‘Wij zijn niet de vijand’
Sommige bedrijven in Deurne wensten niet mee te werken aan het tv-programma, anderen wilden alleen schriftelijk reageren. Toch waren er ook bedrijven die juist geen probleem maakten van een bezoek, zegt Van der Ham: “De mate van medewerking is bij elk onderzoek weer anders. Er zijn altijd mensen die ons liever zien gaan dan komen. Dat is hun goed recht natuurlijk. Andersom is het ook mijn recht om als journalist een vraag te stellen, dat is mijn taak en mijn werk. Gelukkig zien ook veel mensen in dat wij niet de vijand zijn en dat we onafhankelijk en feitelijk willen blootleggen wat er speelt. De directie van Metabel in Deurne stond ons heel vriendelijk te woord en lieten ons gewoon filmen op hun terrein.”

Onrust door slechte informatie
In de documentaire over de situatie in Deurne leren Ton van der Ham en Anita Maassen elkaar kennen vanwege haar activiteit met actiegroep (G)een Frisse Toekomst en legt ze aan de journalist uit dat ook burgers tegen die muur aanlopen van de wantrouwige houding van woordvoerders. Die zorgt er volgens Maassen voor dat informatie slecht, onvolledig of niet wordt gegeven. “Als burger wordt je niet ingelicht door woordvoerders, je krijgt algemene ‘folder’-antwoorden die al op de website staan, maar nooit inhoudelijke antwoorden waar je wijzer van wordt. De gevolgen zijn bekend, onrust in de samenleving, gebaseerd op slechte voorlichting”, zegt Maassen.

Sceptisch
De maatschappij is veranderd en de informatievoorziening heeft volgens haar hierin een grote rol gespeeld en nog steeds: “Mijn open houding naar woordvoerders toe is de afgelopen jaren veranderd in een sceptische. Je krijgt geen antwoord waar je wat mee kan. Je vertrouwt er niet meer op.”

Openheid en kwaliteit
Daarom vindt Maassen het een goede ontwikkeling dat journalist Ton van der Ham met het boekje oproept tot verbetering van communicatie met respect voor elkaars positie, openheid en kwaliteit. “De enorme bulk aan journalisten die met simpele eigen meningen het volk bestoken, het ‘papegaaien’ van quotes die niet gegrond zijn maakt ook dat woordvoerders wantrouwend mogen zijn. Maar het is hun professie om het kaf van het koren te scheiden en de juiste journalisten of de burger wel informatie te verschaffen, waardoor men een volledig beeld en dus een mening kan vormen”, vertelt Maassen.

De digitale versie van het boek ‘Voorbij het wantrouwen’ is verkrijgbaar via de website van Leene Communicatie. Deze online uitgave word gratis aangeboden door Free Press Unlimited. Een vrijwillige bijdrage aan deze organisatie kan je doen via: https://www.freepressunlimited.org/en/donate.

Je kunt ook het fysieke boek bestellen voor 15 euro + verzendkosten via de site van Leene Communicatie. Het verschil tussen de productiekosten en de opbrengsten van het boek gaat naar Free Press Unlimited.

Lees ook:

• Tv-ploeg van Zembla stuit in Deurne op geïrriteerde woordvoerders en boze shovelchauffeur
• Industrieterrein Kranenmortel onder de loep van tv-programma Zembla; klachten worden onvoldoende onderzocht
• Derde deel ‘Stank en strijd’ donderdag op tv; Zembla richt vizier op industrieterrein Kranenmortel
• Documentairemaker Zembla over situatie Deurne: ‘Eén grote Kafkaëske mindfuck’
• Tweede deel Zembla-documentaire: “We hebben niet alleen vrienden gemaakt in Deurne”
• Staatssecretaris gaat geurhinderwet opnieuw evalueren na onderzoek Zembla in Deurne
• Eerste aflevering van special over ‘Stank en strijd’ in Deurne bij tv-programma Zembla
• Tv-programma Zembla doet 4 maanden onderzoek en legt Deurne onder vergrootglas in ‘Stank en strijd’