Welke Deurnenaar weet dat je bovenin de Sint-Willibrorduskerk op de Markt als het ware ‘over de gewelven heen’ kunt lopen? Of dat er een grafkelder is die dateert uit de middeleeuwen? De kerk herbergt nog veel meer bijzondere (kunst)objecten en architecturale onthullingen; vanaf nu tot eind oktober zijn ze voor iedereen weer te bezichtigen.
Elk jaar opent de Stichting Behoud St. Willibrorduskerk Deurne de deuren voor het publiek. Bezoekers kunnen iedere dag behalve maandag tussen 14.00 en 16.30 uur een kijkje nemen onder het toeziend oog van kerkwachten. Deze wachten vertellen graag over de historie van de kerk en de huidige activiteiten die er plaatsvinden.
Afgelopen donderdag kreeg DMG een uitgebreide rondleiding van kerkwachten Lisette van Erp en José van Woerkum. Die eerste is overigens ook secretaris van de stichting. De toer wordt normaal gesproken op verzoek voor groepen gehouden, bijvoorbeeld voor klassen en verenigingen.
‘Zweven’ boven de gewelven
“We zijn zo’n twintig jaar geleden gestart met het geven van tekst en uitleg door kerkwachten. Dat was nadat de houten loopconstructie boven de gewelven gemaakt was”, vertelt Van Erp. Dit is een van de indrukwekkendste delen van de kerk. Als bezoeker loop je over een soort bruggen die zweven tussen het oude dak van vóór 1881 en het verhoogde dak dat architect Pierre Cuypers destijds maakte. De gewelven bevinden zich dus onder je, een bijzondere gewaarwording.
Het zicht op de dakconstructie geeft eveneens een stukje historie van het gebouw bloot. Het gedeelte waarin de gewelven zijn afgesmeerd dateert van na 1881. De gewelven die niet zijn afgewerkt, maar waar je op steense muren kijkt, die gaan zes eeuwen terug. Er zijn nog meer kenmerken die de oudheid van de kerk prijsgeven. Van Erp wijst op de verbindingen in de spanten die zijn gemaakt door middel van een houten pen die in een gat steekt van een andere balk. “Dat vind ik zo mooi om te zien hoe er in de middeleeuwen gebouwd werd.”
Van kapelletje naar grote kerk
Maar de geschiedenis van de kerk gaat nóg verder terug dan 1400. Om hiervan een beeld te krijgen, heeft de stichting buiten op het bordes een plaquette laten inmetselen. Hierop is het allereerste begin van het gebouw te zien, een klein kerkje dat al in 1069 genoemd werd in een oorkonde van paus Alexander II.
“We weten niet precies hoe dit er toen uitzag. Er zijn alleen resten van de fundamenten gevonden. Zeker is wel dat het kerkje in romaanse stijl was gebouwd.” Waarschijnlijk stond het op de plek waar nu het middenschip is. Op de plattegrond is te zien hoe het gebouw in de loop der eeuwen gegroeid is van kapelletje naar de huidige grote kerk.
Een belangrijke uitbreiding vond plaats rond 1460 toen het vijfhoekig koor, achterin de kerk, werd toegevoegd. Dit wordt overspannen door een weelderig beschilderd netgewelf dat uniek is voor de regio. De eerder genoemde verbouwing door Pierre Cuypers heeft ook een grote invloed gehad op het uiterlijk. Hij plaatste onder andere twee zijtorens, verbreedde de zijbeuken en verhoogde het dak. Het animatiefilmpje op de website (scroll naar onderen) toont in vogelvlucht alle verbouwingen aan de Deurnese Willibrorduskerk.
Verdwenen en weer tevoorschijn gekomen
Tijdens die verbouwingen en renovaties zijn ook wel eens elementen verdwenen. Met name in de naoorlogse jaren, toen soberheid de toon zette, werd het interieur ontdaan van dingen die men overdadig vond. “Rond 1960 zijn bijvoorbeeld de houten klapdeurtjes tussen de kerkbanken verwijderd. Sindsdien is het hout hergebruikt in vele Deurnese huizen, ook die van mij”, vertelt Van Erp met een lach.
Ook heiligbeelden zijn rond die tijd weggedaan. Hiervan zijn er enkele teruggevonden in het gele zand van de grafkelder. Die kelder is pas sinds 2004 toegankelijk voor het publiek en biedt een interessant inkijkje in de Deurnese adel van de middeleeuwen.
“Er zijn botresten ontdekt die waarschijnlijk afkomstig zijn van de Heren van Doerne en hun familie. Zij woonden in de vijftiende en zestiende eeuw in het Groot en Klein kasteel aan het Haageind. Aan een gevonden sluitsteen kunnen we zien dat de oudste begraving waarschijnlijk dateert uit 1462.”
Uit andere kerken
Naast alle elementen die van oorsprong bij de kerk horen, zijn er de laatste jaren ook zaken toegevoegd die uit andere kerken komen. Dat heeft te maken met het feit dat diverse geloofsgebouwen in de gemeente een andere functie kregen. “Nu blijft het religieus erfgoed bewaard en voelen kerkgangers die oorspronkelijk van een andere kerk komen zich hier ook een beetje thuis.”
Van Erp wijst wat voorbeelden aan: “Het kleine orgel dat in die zijbeuk staat, komt van de Heilige Geestkerk die in 2014 werd omgebouwd tot een uitvaartcentrum. Ook enkele glas-in-loodramen stammen uit dat gebedshuis. Dat witte Willibrordusbeeld komt uit de Zeilberg, net als deze twee trekbellen. En uit de Walsbergse kerk komt onder andere deze pilaar met reliëf erop.”
Wie benieuwd is naar wat er nog meer te zien valt in de Sint-Willibrorduskerk aan de Markt kan tot eind oktober terecht van 14.00 tot 16.30 uur, behalve op maandag. De toegang is gratis. Het bezoeken van de grafkelder en de gewelven kost 2,50 per volwassene.
Foto’s: Josanne van der Heijden
