De vele regen die afgelopen maanden is gevallen in de regio Deurne is voor bijvoorbeeld het hoogveen in de Peel een zegen, maar de kletsnatte gronden zijn voor de boeren een ramp. Die willen met de voorjaarswarmte het land op om te zorgen voor een goed zaaibed van de gewassen en komen vervolgens vast te zitten met hun tractor in de modder.
Ook deze maand viel er veel neerslag in Deurne en omgeving. “De eerste week van mei verliep kletsnat en dat zorgt ervoor dat het watersysteem nat blijft met daarbij hogere grondwaterstanden dan gemiddeld”, zegt waterschap Aa en Maas.
Project Leegveld
De afgelopen jaren is er in de Peel veel veranderd met de vernatting van het gebied zodat hoogveen er terug kan keren. Het is hiervoor afhankelijk van regenwater dat een hogere zuurgraad heeft en voedselarm is. Daar gedijt het veenmos goed op, maar daar is wel een stabiele en hoge grondwaterstand nodig. Onder meer bij de werkzaamheden in project Leegveld zijn er diverse maatregelen getroffen die daarvoor moeten zorgen.
De gebiedspartners van Vitale Peel willen proberen de gevolgen van de hevige regenval en lange periodes van droogte door klimaatverandering tegen te gaan zodat er voldoende water is voor zowel de natuur in de Peelvenen als voor de landbouw in de rand om de natuurgebieden heen.
Lekkages
Maar wat goed is voor de natuur, is niet altijd goed voor de boer. Onlangs stelde de Raad van State nog vier Limburgse agrarische ondernemers in het gelijk die overlast ondervinden van de vernatting in de Peel. Gedeputeerde Staten van Noord-Brabant moet volgens de hoogste bestuursrechter de problemen van de boeren aan de andere kant van de provinciegrens oplossen omdat Brabant als natuurbeheerder en door vernatting van de Peel minstens medeverantwoordelijk is voor de situatie aan de Limburgse kant.
Het water dat moet worden vastgehouden voor het hoogveenherstel van het Natura2000-gebied Deurnsche Peel & Mariapeel, lekt volgens de drie veehouders en één bessenteler uit gemeente Horst aan de Maas weg uit het gebied waar het voor bedoeld is. Vervolgens komt het terecht op hun percelen aan de Dorperpeelweg, waardoor zij te kampen hebben met te natte grond en hiervan landbouwschade ondervinden.
Kades
Dat zal volgens waterschap Aa en Maas deze maand ook nog niet veranderen door de weersomstandigheden: “De maand mei kent nu al een neerslagsom van 30 tot ruim 50 millimeter in het zuiden van ons werkgebied. Terwijl normaal gesproken in mei gemiddeld zo rond de 60 millimeter aan neerslag valt. Er is momenteel een neerslagoverschot van zo’n 200 millimeter. Normaal is er rond deze tijd van het jaar een neerslagoverschot van zo’n 95 millimeter.”
De aangelegde kades in de Peelvenen moeten er voor zorgen dat ondanks de verhoogde waterstand in dat gebied, het water ook daar blijft. “In het midden van het natuurgebied vormen compartimenten de ideale plas-dras situatie voor herstellend hoogveen. De compartimenten aan de rand van het natuurgebied zorgen daarnaast ook voor tegendruk en dragen zo bij aan het vasthouden van water in het gebied”, legt Eddy Boudewijns uit. Hij is omgevingsmanager van de gebiedsgerichte aanpak Vitale Peel.
“Er is de laatste tijd echter zoveel neerslag gevallen dat de compartimenten overvol zitten en er water het natuurgebied uitstroomt.”
Veel neerslag
Staatsbosbeheer is als beheerder van de Peelvenen samen met het waterschap continu bezig met het optimaliseren van het waterpeil in de Peel. “Het moet er niet te droog worden, maar ook niet te nat. Anders kunnen door onbegaanbare onderhoudspaden werkzaamheden niet worden uitgevoerd. Zo is Staatsbosbeheer nog altijd bezig met het dempen van watergangen ter voorkoming van ontwatering”, zegt Eddy Boudewijns. Dat gebeurt volgens hem met aandacht voor de cultuurhistorie van het gebied: “Banen waarover vroeger de turfstekers heen een weer trokken van en naar hun turfputten blijven bijvoorbeeld bewaard.”
Ook Boudewijns ziet als omgevingsmanager dat er in 2023 extreem veel neerslag viel in de Peelvenen. Dat was vorig jaar circa 1.200 millimeter en op basis van de eerste maanden van 2024 zal dat dit jaar ook niet anders uitpakken. “Doordat er in april en begin mei veel neerslag viel, zijn de grondwaterstanden over het algemeen wat gestegen en zijn deze hoog voor de tijd van het jaar”, zegt waterschap Aa en Maas.
Eddy Boudewijns legt uit dat na de overvloedige neerslag van vorig jaar in de compartimenten het streefpeil al was bereikt: “Dat is het voor de natuur ideale waterpeil, waarbij de compartimenten maximaal water vasthouden. Er is de laatste tijd echter zoveel neerslag gevallen dat de compartimenten overvol zitten en er water het natuurgebied uitstroomt.”
Uitdaging
Waar eerst verdroging een probleem was, lijkt nu de vernatting een uitdaging. Niet zozeer voor de natuur, maar vooral vanwege de landbouwgronden om het natuurgebied heen. Aan de Brabantse kant hebben veel boeren al gekozen voor de stoppersregeling of zijn ze overgeschakeld op gewassen of landbouwtechnieken die wel op een nattere ondergrond werken. Aan de Limburgse kant is de situatie anders en vinden de agrarisch ondernemers dat ze niet zomaar door het hoge waterpeil weggejaagd mogen worden.
“De waterstand in de Peel is afhankelijk van hoe nat het gebied daaromheen is. Ik schat dat er eigenlijk nog wel 80 hectare extra nodig is om de waterstand niet alleen hoog maar vooral ook stabiel te houden.”
De Raad van State is het met de vier boeren uit gemeente Horst aan de Maas eens en heeft het Brabantse provinciebestuur daarom een dwangsom opgelegd van 110 euro per dag, met een maximum van 15.000 euro als de provincie niet niet binnen twaalf weken na de uitspraak reageert op de problemen met weglekkende water.
Rare indruk
Voor Wim van Opbergen van Werkgroep Behoud de Peel is de extra vernatting buiten het kerngebied een mooie bijkomstigheid. Hij pleit er al jaren voor dat er buiten de 180 hectare extra natuur van Project Leegveld nog meer natte grond bij moet komen: “De waterstand in de Peel is afhankelijk van hoe nat het gebied daaromheen is. Ik schat dat er eigenlijk nog wel 80 hectare extra nodig is om de waterstand niet alleen hoog maar vooral ook stabiel te houden. In de winter zie je nu dat de werkzaamheden van het project afdoende zijn, maar in de zomer wordt het toch weer te droog in het omringende gebied met alle gevolgen van dien voor de Peel.”
Dat de grondwaterstand nu zo hoog is dat er water wegvloeit, kan volgens Eddy Boudewijns een rare indruk geven “Zeker als je weet dat de beheerders zo hard hun best doen om het water vast te houden. Het toont aan dat het goed laten verlopen van vernatting in combinatie met een veranderend klimaat een uitdaging is.”
‘Wegzijging’
Ook verticaal kan water weglopen uit het Peelgebied, dit wordt in jargon ‘wegzijging’ genoemd. Het lastige hierbij is dat je wel ziet dat het water wegzakt, maar dat de lekken zelf niet te zien zijn. De mate van wegzijging hangt af van de ondergrond en kan daarom per compartiment verschillen. Boudewijns legt uit dat met het dichten van oude ontwateringssloten wegzijging kan worden beperkt: “Dat is bijvoorbeeld in de Mariapeel gebeurd. In de Peelvenen zijn al veel lekken gedicht.” Vanwege de onzichtbaarheid van de ondergrond in de Peel en het menselijk ingrijpen in het verleden is verticale wegzijging lastig op te sporen. “We zijn dan ook blij als omwonenden zich bij ons melden als ze een verticaal lek vermoeden”, aldus Eddy Boudewijns.
Het kletsnatte weer van de laatste maanden zorgt ervoor dat de grond plaatselijk geen water meer kan opnemen en een buffer kan vormen. Dat ziet ook waterschap Aa en Maas: “De ondergrond is nog steeds vrij verzadigd, waardoor regenval snel is terug te zien in de afvoer en waterstanden in ons watersysteem. De neerslag van 2 en 3 mei heeft voor een forse afvoergolf gezorgd in de sloten en beken.”
Gezamenlijke zoektocht
In het kader van gebiedsgerichte aanpak Vitale Peel onderzoeken staatsbosbeheer, de provincies Noord-Brabant en Limburg en waterschappen Aa en Maas en Limburg het vermogen om water vast te houden van de verschillende compartimenten en de omvang van verticaal waterverlies in zowel de Groote Peel als de Mariapeel. Binnenkort gaat Staatsbosbeheer verder met verfijning van de indeling in compartimenten langs de Astense Moostscheiding (Groote Peel), maar door het broedseizoen kan Staatsbosbeheer voorlopig maar beperkt werkzaamheden uitvoeren.
Daarnaast werken beide provincies en waterschappen aan een hydrologische systeemanalyse waarin de samenhang van het water- en bodemsysteem in en rondom de Peelvenen wordt onderzocht. Dit moet onder andere gaan helpen bij het inschatten van effecten van maatregelen in en buiten het natuurgebied, zoals op agrarische percelen en moet leiden tot integrale maatregelpakketten, waarmee de natuur- én agrarische doelen zoveel mogelijk kunnen worden gerealiseerd. Dat wordt wat betreft omgevingsmanager Eddy Boudewijns een gezamenlijke zoektocht, waarbij samen de juiste balans tussen het ideale waterpeil voor de natuur en de agrarische sector wordt gezocht.
Lees ook:
Foto’s: Wetering/Staatsbosbeheer/waterschap Aa en Maas/GGA Vitale Peel
