Afgelopen week werd extra aandacht gevraagd voor laaggeletterdheid met De Week van lezen en schrijven omdat er in Nederland 2,5 miljoen volwassenen zijn die moeite hebben met lezen, schrijven of rekenen. Jeroen van de Nieuwenhof uit Griendtsveen is met dat probleem niet alleen tijdens de actieweek bezig, maar werkt al sinds 2022 dagelijks aan een techniek om laaggeletterden te helpen met lezen.

Samen met zijn zakencompagnon Laurens van den Berg heeft hij een ‘tool’ ontwikkeld die mensen helpt om teksten makkelijker te begrijpen. De leeshulp-app van Jeroen en Laurens wordt op dit moment al ingezet op websites van diverse nieuwsorganisaties, maar ook die van overheidsinstanties en woningbouwcorporaties.

Toegankelijkheid
In de tijd dat Van de Nieuwenhof lessen gaf in journalistiek aan de Fontys Hogeschool in Tilburg begon hij zich af te vragen of de mensen die het nieuws maken eigenlijk wel nadenken over de toegankelijkheid van de teksten die ze daarbij schrijven. “Journalisten en ook andere tekstschrijvers proberen wel al vaak berichten te maken op het zogeheten B1-niveau, maar dat ligt nog zelfs ver boven dat van mensen die laaggeletterd zijn. Die moeten vaak behoorlijk wat moeite doen om een doorsnee nieuwsbericht te begrijpen”, vertelt Jeroen. “Veel mensen staan daar niet bij stil, laat staan dat ze proberen om het voor laaggeletterden makkelijker maken.”

Het probleem is volgens Van de Nieuwenhof groter dan de meeste mensen denken: “Het is een aanzienlijke groep die het meestal niet van de daken schreeuwt dat ze moeite hebben met lezen, schrijven of rekenen. In de gemeente Deurne heb je het bijvoorbeeld over 12 procent van de inwoners; dat is gelijk aan het landelijk gemiddelde. Maar in bijvoorbeeld de gemeenten Helmond, Laarbeek en Gemert-Bakel ligt het percentage met 17 procent al een stuk hoger.”

Schaamte
Jeroen benadrukt dat het niet betekent dat deze groep mensen minder slim is, dan andere personen: “Laaggeletterden zijn niet dom en ook niet analfabeet. Ze kunnen gewoon lezen, alleen hebben ze daar af en toe wat hulp bij nodig.”

De groep waar het om gaat bestaat niet alleen maar uit mensen met een buitenlandse achtergrond, zoals vaak gedacht wordt. “Het zijn oudere mensen die hier geboren en getogen zijn. Het wrange is dat nu juist ook veel jongeren met een beperkte lees- en schrijfvaardigheden van school komen. Bij die groep zit vaak ook schaamte en daarom hebben deze mensen vaak een manier gevonden om hun laaggeletterdheid te verbloemen”, legt Van de Nieuwenhof uit. “Hierdoor wordt het een verborgen probleem en blijft de situatie vaak hetzelfde.”

‘Robo-journalistiek’
Daarom zocht Jeroen naar een methode om laaggeletterden te helpen op een geautomatiseerde manier: “Tijdens mijn studie kwam ik erachter dat ik eigenlijk meer geïnteresseerd ben in de ‘technische’ kant van het vak en begon ik me te verdiepen in ‘robo-journalistiek’; zeg maar de voorloper van ChatGPT. Daaruit ontstond het idee om iets te maken waarmee nieuwsberichten makkelijker te begrijpen worden.”

Toen Jeroen van de Nieuwenhof eind 2021 via school in contact kwam met Laurens van den Berg kregen de plannen al snel meer vorm. “In 2022 hebben we ons bedrijf Tolkie opgericht. Om te weten te komen wat onze leeshulp-app moest kunnen doen voor laaggeletterden gingen we in gesprek met mensen bij bibliotheken, taalhuizen, ROC’s, Stichting Lezen en Schrijven en Stichting ABC”, vertelt Jeroen. “Ik woon zelf in Griendtsveen, dus we gingen hier bijvoorbeeld naar de bieb in Venray en Horst waar mensen samen komen bij Taalcafés. Daar lieten we ze nieuwsteksten zien en vroegen vervolgens aan hen hoe we hulp zouden kunnen bieden bij zo’n tekst.”

Websites
Al snel merkten Van de Nieuwenhof en Van den Berg dat laaggeletterden online vaak tegen lastige teksten aanlopen. Zo bleken ze de grootste moeite te hebben met de websites van gemeenten, woningcorporaties, verzekeraars, de belastingdienst, ziekenhuizen en scholen. “Dat zijn websites die iedereen wel eens nodig heeft”, zegt Jeroen “Daarom hebben we toen besloten om ons niet alleen te richten op teksten van nieuwsmedia, maar ook die van maatschappelijke instellingen en overheidsinstanties.”

De informatie die de twee hadden verzameld, verwerkten ze in de vorm van oplossingen in hun software. “Eén van de dingen die we erin hebben gebouwd is een functie die woorden uitlegt. Als je dan een moeilijke term tegenkomt in een tekst kun je vragen om een uitleg in eenvoudige taal. Vooral voor allochtonen die laaggeletterd zijn, bleek dat ze het prettig vonden om een vertaling van een woord te krijgen in een gewenste taal. Ook een functie waarbij je het woord kunt laten uitspreken helpt deze mensen enorm”, legt Jeroen van de Nieuwenhof uit.

Kantoor Eindhoven
De twee ontwikkelaars van de leeshulp-app hebben onlangs een eigen kantoor in gebruik genomen in de TU/e in Eindhoven. “Voorheen deden we het meeste van thuis uit, want ik zit in Griendtsveen en Laurens in Amsterdam. Regelmatig spraken we dan ergens halverwege af om te overleggen. Nu zijn we aanbeland op een punt dat we verder willen en kunnen groeien. Want Laurens en ik geloven dat laaggeletterden veel meer kunnen als we hen op een goede manier helpen”, zegt Jeroen.

Om zoveel mogelijk mensen te bereiken met hun app bleek dat ze niet rechtstreeks bij de laaggeletterden moesten zijn. “We proberen juist de partijen te bereiken die online teksten brengen die ook laaggeletterden willen of soms zelfs moeten lezen. Zo hebben we onlangs ook met DMG een eerste test gedaan, waarbij we hebben gekeken naar het taalgebruik in de artikelen en de lay-out van de website. Naast de adviezen die we hierover geven, hebben we de leeshulp-app. Dat is in feite een plug-in die inzetbaar is in vrijwel elke website en vervolgens laaggeletterde bezoekers helpt.”

Van de Nieuwenhof en Van den Berg hopen dat meer organisaties hun ‘tool’ de komende tijd ontdekken: “Onze missie is: informatie begrijpelijk maken voor iedereen. Dat kunnen wij niet alleen; daar hebben ook de medewerking van media en andere partijen bij nodig. Als we laaggeletterden helpen en laten zien dat we in hen vertrouwen, geven we hen het zelfvertrouwen dat ze nodig hebben. Zo haken ze niet af, maar blijven ze lezen.”

Foto’s: Tolkie