Vorige week werd op NPO 2 het eerste deel van de documentaire ‘Stank en strijd’ uitgezonden over de spanning tussen burgers, boeren en de lokale bestuurders in Deurne. In deel twee van het tv-programma Zembla is vandaag te zien hoe boeren proberen de geurhinder tegen te gaan, maar ook dat burgers in Deurne het vertrouwen in de overheid kwijtraken. Daarnaast blijkt dat het ministerie alarmerende signalen over geurfilters van varkensbedrijven negeerde.

Bij het onderzoek dat Ton van der Ham van Zembla in de gemeente Deurne deed, werd hij vrijwel in alle gevallen welwillend te woord gestaan er vanuit gaande dat de onderzoeksjournalist een objectief verslag zou doen. Toch was die medewerking niet in alle gevallen vanzelfsprekend, vertelt Van der Ham. “We liepen gewoon ergens in het buitengebied op de openbare weg en een man riep: ‘Waar zijn jullie van?’ Toen we zeiden dat we van Zembla waren, werd ons gesommeerd om maar snel door te lopen want anders zou de man ons wel met zijn auto omver rijden. We hebben in Deurne dus niet alleen maar vrienden gemaakt, maar dat hoort er helaas tegenwoordig bij als je als journalist je werk doet.”

Veehouderij
Ondertussen heeft Van der Ham toch veel mensen voor de camera gekregen die wel hun kant van het verhaal wilden vertellen. Zowel burgers die last hebben van de stank als veehouders die aangeven niets te doen dat niet zou mogen. In het eerste deel van het tweeluik over Deurne concludeert de journalist al dat het probleem zit in de Wet geurhinder en veehouderij.

Combi-luchtwassers
In de tweede aflevering van ‘Stank en strijd’ wordt dit nog eens onderschreven door een ambtenaar die erkent dat ‘baggermetingen’ hebben gezorgd voor een onverantwoorde schaalvergroting van varkensbedrijven. Naast een wet die voor problemen zorgt, blijkt dat de zogenoemde combi-luchtwassers een stuk minder effectief zijn in de terugdringing van stankoverlast dan werd gedacht.

Verdubbelen
Op de 37 locaties die Zembla onderzocht in Deurne blijkt de stank hierdoor bijna te verdubbelen, terwijl de nieuwe filters juist zouden moeten leiden tot een afname van de geurhinder. In deel 1 van Zembla’s tweeluik ‘Stank en strijd’ zei Heijnen de Wet geurhinder en veehouderijen opnieuw te gaan evalueren. Ook heeft de staatssecretaris geld vrijgemaakt voor betere geurmetingen.

Alarmerende signalen
Maar de overheid heeft volgens Zembla dus jarenlang niks gedaan met alarmerende signalen over de slechte werking van combi-luchtwassers: de apparaten die stank verwijderen uit varkensstallen. Dat geeft staatssecretaris Vivianne Heijnen van Infrastructuur en Waterstaat toe in Zembla. De overheid heeft het gebruik van deze apparaten met miljoenen subsidie gestimuleerd, terwijl ze al sinds 2010 op de hoogte was van de wetenschappelijke twijfels. Dat blijkt uit onderzoek van Zembla. Het ministerie stelde pas in 2016 vervolgonderzoek in. Het gevolg is dat veel omwonenden van varkensstallen in meer stankoverlast zitten dan is toegestaan. “Dat heeft gewoon te lang geduurd. Dat veroorzaakt ook extra overlast. En dat is heel wrang”, aldus Heijnen.

38 miljoen euro
Zembla heeft een e-mail in handen waarin een betrokken ambtenaar aangeeft dat er al vanaf 2010/2011 serieuze twijfel is hoeveel stank de filters verwijderen. Het ministerie heeft volgens hem ‘boter op het hoofd’. De overheid laat combi-luchtwassers vanaf 2006 toe nadat uit Duitse metingen blijkt dat deze filters 70 tot 85 procent van de stank verwijderen. Het gebruik wordt vervolgens met miljoenen gesubsidieerd. Wakker Dier becijferde eerder dat minstens 38 miljoen euro belastinggeld in deze filtersystemen is gestoken. De komst van de combi-luchtwasser is goed nieuws voor de veehouders, want door de vermeende afname aan stank mogen ze veel meer dieren houden.

Toename van 170 procent
Dat dit bijdraagt aan de schaalvergroting illustreert een analyse van Zembla bij varkenshouderijen in de gemeente Deurne. Op 37 locaties blijkt daar het aantal varkens in de afgelopen 20 jaar met 170 procent te zijn toegenomen, van bijna 72.000 naar ruim 193.000 varkens. Tot 2018 zijn er alleen al in Brabant 2081 vergunningen voor stallen met een combi-luchtwasser verleend, blijkt uit het databestand met vergunningen van de provincie.

Meetproblemen
Al snel na de eerste toelating ontstaan twijfels over de Duitse meetresultaten. In Zembla praten de betrokken wetenschappers hier voor het eerst over. Roland Melse doet vanaf 2007 in opdracht van de overheid onderzoek naar de werking van combi-luchtwassers. Het lukt niet om de hoge rendementen uit Duitse laboratoria te reproduceren. “We hebben onze zorgen gedeeld met de overheid”, zegt Melse. Dezelfde meetproblemen ziet ook de Technische adviescommissie van de Regeling ammoniak en veehouderij, die het ministerie adviseert over de toelating van combi-luchtwassers. Dat blijkt uit twee adviezen uit 2009 die Zembla in handen heeft: “Het is 2 niet duidelijk wat de invloed van eventuele verschillen tussen het Duitse en Nederlandse geurmeetprotocol is op het gemeten geurrendement.” Volgens een betrokken ambtenaar bleek al in 2010 “dat meten aan geur integraal bagger was”, zo staat in een interne e-mail.

Drie keer hoger
Pas zes jaar later laat de overheid onderzoek doen naar de filtersystemen. De resultaten verschijnen in april 2018 en zijn keihard. De combi-luchtwasser blijkt de stank niet met 70 tot 85 procent te verminderen, maar met slechts 35 tot 45 procent. Concreet betekent dit dat de geuruitstoot in de praktijk drie keer hoger is. Pas in juli 2018 past de overheid het geurrendement van de filters aan. Maar omdat het rijk zegt niet te kunnen ingrijpen in bestaande vergunningen, hebben de omwonenden van die varkensstallen daar niets aan.

Enorme impact
Staatssecretaris Vivianne Heijnen zegt in Zembla: “Het heeft gewoon te lang geduurd. Dat heeft enorme impact gehad.” In de acht jaar dat de overheid op de hoogte was van de twijfels, maar niet ingreep, zijn er namelijk nog veel vergunningen afgegeven. Alleen al in Brabant zijn bij 1.742 stallen vergunningen verleend voor een combi-luchtwasser die te veel stank uitstoot.

De uitzending van Zembla is donderdag 5 mei te zien bij BNNVARA op NPO 2 om 20.25 uur.

De afgelopen 4 maanden deden we onderzoek in Deurne naar stankoverlast. Daar maakten we niet alleen vrienden… #persvrijheid #npo #zembla @nvj pic.twitter.com/VWlttwoBbR

— Ton van der Ham (@TonvanderHam) May 4, 2022

Foto: Zembla/BNNVARA